خیابان سپه قزوین؛ نخستین خیابان ایران

خیابان سپه قزوین نخستین خیابان طراحی‌ شده ایران است که در دوره صفوی و در زمان پایتختی قزوین احداث شده و بعدها به عنوان «اولین خیابان مدرن ایران» به ثبت رسیده است 

خیابان سپه قزوین، که به نام عالی قاپو یا دولتی نیز خوانده می‌شد، امروزه با نام خیابان شهدا شناخته می‌شود، از ضلع شمالی به کاخ چهل‌ستون و عمارت عالی قاپو می‌رسد و در ضلع جنوبی از مسجد جامع عتیق شهر نیز فراتر رفته و به خیابان سلامگاه و خیابان  ری راه پیدا می‌کند. ضلع شرقی خیابان را هم مغازه‌های آجرنمای جدید با سبک و سیاق قدیم در برگرفته‌اند 

وجه تسمیه نام خیابان سپه

ظاهرا نام خیابان از نام محله‌ای به نام خیابان در هرات گرفته شده‌ که شاه طهماسب در دوران ولیعهدی در آن شهر ساکن بوده‌ است. در زمان شاه صفی خیابان را از سوی جنوب امتداد داده و به گورستان جنوب شهر قزوین (گورستان کُهَنبر) رسانده‌اند. بعدها نام این خیابان بر قسمتی از محله شهرستان قدیم اطلاق شد و این بخش از شهر قزوین را محله خیابان نامیدند

تاریخچه خیابان سپه

در دوره صفوی به دستور شاه طهماسب اول، اراضی زنگی‌آباد از میرزا شرف جهان قزوینی خریداری شد و با عنوان جعفرآباد برای ساخت کاخ‌ها، باغ‌ها و عمارت‌های حکومتی تعیین شد؛ سپس، مجموعه کاخ و باغ‌هایی در این اراضی طراحی و ساخته شد که دولتخانه و باغشهر صفوی در قزوین در این منطقه شکل گرفت. توصیف‌ها و تعاریفی که عبدی بیک در اشعار خود از دولتخانه صفوی کرده است، بیان‌گر ساختار باغ‌ها است

اسکندر بیک در عالم آرای عباسی درباره آثار شاه طهماسب اول می‌نویسد

از آثارش عمارت دولتخانه مبارکه دارالسلطنه قزوین و حمامات معدود و چهار بازار و باغ ارم تمامی موسوم به سعادت آباد که به لطافت و  خوبی شهره‌ی جهان و نمونه‌ای از باغ جنان است. بخش‌های باقیمانده از باغ‌های صفوی در مرکز شهر قزوین است؛ از جمله، سبزه میدان و باغی که عمارت چهلستون را دربر می‌گیرد. همچنین بخش‌هایی هم از باغ دارالشفا در نزدیکی بازار باقی مانده است

در زمان ناصرالدین شاه به دستور مباشر سعدالسلطنه که بعدها حاکم قزوین شد، در قسمت جنوبی خیابان یعنی ازمقابل مسجد جامع تا چهارراه سپه کنونی، مهمانخانه و چاپارخانه احداث شد و خیابان سپه را از شرق مهمانخانه در معبر باریکی به خیابان طهران (تهران قدیم کنونی) متصل کردند. این منطقه از خیابان سپه در حال حاضر محل استقرار بارفروشان است

مهمانخانه و چاپارخانه خیابان سپه در سال ۱۳۱۰ خورشیدی خراب شد و سبزه میدانی بر جال آن احداث شد که به سبب بی‌آبی مخروبه ماند و بعدا با رسیدن خط آهن به قزوین و بنا شدن ایستگاهی در جنوب شهر، خیابان سپه را تا ایستگاه ادامه دادند و سبزه میدان مذکور و قسمتی از کاروانسرای سعدالسلطنه از میان رفت، که در ضلع جنوبی خیابانی که از دروازه طهران تا سلامگاه شاهزاده حسین امتداد داشت

 عکسی قدیمی از عالی قاپو و خیابان سپه 

این خیابان از مهمترین آثار دوران صفویه بوده و با وسعتی افزونتر از آنچه در حال حاضر دارد، در عصر شاه طهماسب و شاه عباس بزرگ جهت پذیرایی ازسفرای دول بیگانه و بزرگان پذیرایی شد

عکسی از بالای عالی قاپو به خیابان سپه 

 ساختار خیابان سپه

خیابان سپه قزوین به عنوان نخستین فضای شهری که ماهیتی متفاوت از میدان‌ها و میدانچه‌ها و یا گذرهای ارگانیک فاقد طراحی بوده و بیشتر به عنوان مسیری مستقیم و طراحی شده برای رفت و آمد شباهت داشت، شناخته می‌شود. این محور در دوره صفوی و در دوره پایتختی شهر قزوین از محل سردر عالی قاپو  تا موضع تقریبی مقابل مسجد جامع احداث شده است. پس از آن و با انتقال پایتخت به اصفهان نمونه‌ تکامل یافته‌تر آن در این شهر و با عنوان چهار باغ  احداث شد. بنابراین اطلاق عنوان "نخستین خیابان ایران" برای این محور منطقی به نظر می‌رسد. در محدوده‌ی این خیابان آثار ارزشمندی همچون مسجد و آب انبار ساخته شده که تاریخ ساخت قدیمی‌ترین بنای موجود در آن یعنی مسجد جامع به قزوین اولیه بر می‌گردد

منبع:سایت کجارو